Film ısmarlama Almanca / Türkçe / İngilizce Uzunluk: 43 dak. © 1999
Halının Gizemi
Kamera: Rüdiger Kortz
Batı Anadolu’daki birkaç köyde el halıları eski geleneklere göre dokunmaktadır. DOBAG projesi çerçevesinde dokunan
bu halılarda doğal boya, geleneksel desenler kullanılarak halılara geçmişteki değeri kazandırılmaktadır. Bu film el dokuma
halı sanatının ayrıntılarını; koyun kırkımından, yünün boyanmasına ve Türk ilmesi ile dokunmasına kadar göstermektedir.
DVD’nin bu yeni yapımında Almanca, Türkçe ve İngilizce dil seçenekleri bulunmaktadır.
DOBAG 80 yıllarında başında doğal boya araştırma ve geliştirme projesi olarak kurulmuştur. Başlangıçtan bu güne 25 köyde
toplam 350 kadın geleneksel desenler ve doğal boyalı el eğirme yünlerle dokumaktadır. En önemlisi bu kadınlar İstanbul’da
Marmara Üniversitesi ile yakın işbirliği içinde iki ayrı bölgede iki kooperatifte çalışmakta ve kendi kendilerini
yönetmektedirler. Dr. Şerife Atlıhan bu güne kadar onlara danışmanlık yapmış, aynı zamanda, her bir halıyı kontrol ederek
kalitenin istenilen düzeye gelmesini sağlamış ve sağlamaktadır. Halıda boya ve desenin yanı sıra metrekaredeki ilmek sayısı
da çok önemlidir ve metrekarede ortalama 100.000 ilme bulunmalıdır. Bir halı tüm bu özeliklere sahip değilse, kaliteli
halının markası olan dünyaca tanınmış DOBAG garanti belgesine sahip olamaz.
[devam]
Bu proje Alman biyoloji ve kimya öğretmeni Dr. Harald Böhmer’le gerçekleşmiştir. Dr. Böhmer 70 yıllarda İstanbul Alman
lisesinde öğretmen olarak çalıştığı yıllarda eski halılardaki gizemi araştırmaya başlamış, bilimsel analizlerle eski halılardaki
yünlerin hangi doğal boyar maddelerle boyandığını ortaya çıkarmıştır. Endüstriyel boyaların ve bu boyalarla boyanmış yünlerin
pazarlarda satılması ve daha ucuza alınabilir olması nedeniyle doğal boyaların kullanımı ortadan kalkmıştı. Dr. Harald Böhmer eşi
Renate ve Marmara Üniversitesi araştırma görevlileriyle birlikte köylerde boya kursu vermiştir.
Bu gün kadınlar tekrar papatya çiçekleriyle sıcak sarının ve meşe palamudu ile siyahın nasıl boyandığını biliyorlar. Türkiye kökenli
kökboyanın kurutulmuş kökleri öğütülür ve kırmızı rengi verir. Eskiden beri yabani ot olarak bilinen muhabbet çiçeği tekrar değerlendi
ve parlak sarı rengi verdi. İndigo ile maviye boyanmış yün, muhabbet çiçeği boya banyosuna atılıp kaynatılınca parlak yeşil ortaya
çıkar.
Film esasında basit olan bu boyama yöntemlerini de gösterir. Boya bitkileri bir kazan içinde suda kaynatılır sonra bu kazana daha önce
mordanlanmış yünler atılır ve boyanır. Kadınlar renklerin ışık haslığı ve yıkama haslığının küçük sırlarını da bilirler.
[devam]
Halılarda el eğirme saf yün iplik kullanılır. Bu DOBAG halı kalitesinde önemli bir özelliktir. Kadınlar evlerinde kendi tezgâhlarında
çalışırlar. Günde ortalama 5.000 ilme ilebilirler. Film bir Türk ilmesinin nasıl ilindiğini tam olarak göstermektedir. Bunun için yan yana
duran iki çözgü teli tutulur ve ilme ipliği bu iki tel etrafında özel bir hareketle dolanır ve bir bıçakla kesilir. Sonra halının bir
sırasındaki ilme uçları halı makası ile eşit yükseklikte kesilir. Desenler farklı renklerde ilmelerden oluşur. Yöresel desenler kullanılır,
kadınlar kendilerinden istenildiği takdirde yeni desenler üretebilirler.
Halı dokuma işi bu ücra dağ köylerinde kadınların asıl işidir. Bu gün aileler geçimlerinin büyük bir kısmını halı satışlarından sağlamaktadırlar.
Bu eski el sanatı onlara yeni bir bakış açısı ve özgüven kazandırmıştır. Avustralya, Amerika, Norveç ve diğer ülkelerden seçilmiş müşteriler bizzat
köylere gelmekte halıları doğrudan dokuyucuların kooperatifinden satın almaktadırlar. Fiyatlar sabittir ve pazarlık yapılamaz. Bu sayede kadınlar
kardan pay alabilirler. Uzmanlar DOBAG Halılarını koleksiyon halısı ve geleceğin antikası olarak görüyorlar.
DOBAG website:
http://gsf.marmara.edu.tr
